fotografeer.nl

Diafragma

Het diafragma in een objectief regelt de opening en daarmee de hoeveelheid licht die een camera binnenkomt.

Het lichtgevoelige oppervlak, zoals een lichtgevoelige sensor of film, werkt optimaal wanneer het een afgemeten hoeveelheid licht ontvangt. Lichtmeters in camera's zijn meestal gekalibreerd op 18% middengrijs. Het diafgrama, de sluitertijd en de gevoeligheid bepalen samen de hoeveelheid licht die nodig is voor een optimale belichting.

In het menselijk oog wordt de hoeveelheid licht, die op het netvlies valt, beïnvloedt door de iris die de grootte van de pupil regelt.

Vergelijkbaar wordt, in fotografie, de hoeveelheid licht die op het lichtgevoelige oppervlak valt beïnvloedt door de diafragma lamellen die over elkaar heen schuiven en daarmee de grootte van de opening regelen.

De diafragma lamellen worden in oudere objectieven bediend met behulp van de diafragma ring.

In moderne objectieven wordt de apertuur vanaf de camera automatisch of met instelwielen aangepast.

Het diafragmagetal is de openingsverhouding die wordt bepaald uit de brandpuntsafstand ($f\mathrm{}$) en de apertuur ($D\mathrm{}$):

${\mathrm{diafragmagetal}}^{\mathrm{}}=\frac{f\mathrm{}}{D\mathrm{}}$

Gebruikelijke diafragmagetallen
Notatie	$f\mathrm{}$/1	$f\mathrm{}$/1,4	$f\mathrm{}$/2	$f\mathrm{}$/2,8	$f\mathrm{}$/4	$f\mathrm{}$/5,6
Diafragmagetal	1	1,4	2	2,8	4	5,6
Voorbeeld
Notatie	$f\mathrm{}$/8	$f\mathrm{}$/11	$f\mathrm{}$/16	$f\mathrm{}$/22	$f\mathrm{}$/32	$f\mathrm{}$/64
Diafragmagetal	8	11	16	22	32	64
Voorbeeld

Het diafragmagetal vind je terug op de diafragma-ring of op het LCD scherm van je camera. Hoe groter het getal, hoe kleiner de opening.

Een objectief's laagst mogelijke diafragmagetal van de grootst mogelijke opening wordt aangeduidt als de lichtsterkte van het objectief. Bovenstaand objectief heeft een lichtsterkte van 2,8.

Aangezien het diafragmagetal is gerelateerd aan de brandpuntsafstand vindt je op zoomobjectieven vaak 2 lichtsterkte aanduidingen. B.v. op een 35-105 mm zoomobjectief staat 1:3.5-4.5. Dit houdt in dat de lichtsterkte 3,5 is bij 35 mm zoomstand en afneemt naar 4,5 bij 105 mm zoomstand.

Zoomobjectieven in een hogere prijscategorie hebben mogelijk over het gehele zoombereik een vaste maximale lichtsterkte van b.v.. 2,8.

Licht - Tegenlicht

Zon in de rug

Wanneer je als beginnend fotograaf ging shoppen voor je 1e camera bij een fotospeciaalzaak in de jaren 80 en 90 werd je meestal aangeraden om "de zon in de rug" te houden bij het maken van foto's. Een simpele regel om te voorkomen dat je als beginner tegenvallende resultaten zou krijgen bij tegenlicht.

Tegenlicht

Tegenlicht treed op wanneer je tegen een lichtbron in fotografeert. Bijvoorbeeld wanneer je "de zon in het gezicht" hebt. Je kunt controleren of je tegenlicht hebt door te kijken naar de schaduw van het onderwerp. Wanneer dit enigzins in de richting van de camera wijst is er sprake van tegenlicht.

Lichtmeetsystemen zijn op zoek naar een gemiddelde belichtingstijd waarbij de lichte én de donkere partijen goed weergegeven kunnen worden. Wanneer de achtergrond zoals hierboven de lucht, het kasteel en het water feller verlicht zijn dan de voorkant van het onderwerp is de consequentie dat het onderwerp te donker wordt afgebeeld. Dit is precies het probleem met tegenlicht.

Middag uur

Wanneer de zon op zijn hoogst staat is is het verschil tussen licht en schaduw het grootst en komt het licht recht van boven. Daarom wordt het vaak afgeraden om in de periode rond het middaguur foto's te maken. Het contrast is zo groot dat de achtergrond zwaar overbelicht wordt wanneer het onderwerp goed is belicht.

Licht reflecties in de lens

Bij tegenlicht is er veel kans dat er licht in de lens valt en daar rond reflecteert wat rare effecten veroorzaakt. Met een zonnekap kun je dit zo veel mogelijk beperken maar nooit helemaal voorkomen. In deze foto zit links onderin een lichtvlek.

In het gras in de schaduw onder de voeten lijkt een soort zwevende lichtbol te zitten. Ook dit is het gevolg van licht wat reflecteert binnen in een lens.

Soms zie je ook de vorm van de diafragma opening enkele malen in verschillende grootte terug in een foto.

Inzoomen

Een pragmatische oplossing om de effecten van tegenlicht tegen te gaan is het in zoomen op je onderwerp. Hierdoor wordt je onderwerp een groter deel van het beeldoppervlak en de lichtmeter kan nu makkelijker de juiste belichting bepalen. Daarbij bestaat er nog wel een kans dat de achtergrond overbelicht wordt.

Foto bewerking

Een andere pragmatische oplossing is het gebruiken van fotobewerkings-programma's.

Door de helderheid in de foto te verhogen zorg je dat de voorkant van het onderwerp goed belicht wordt. Daardoor overbelicht je dan weer vaak de achtergrond.

De schaduwen en hoge lichten kunnen vaak nog op andere manieren gemanipuleerd worden in fotobewerkings-programma's.

Uiteindelijk blijven dit kunstgrepen en kun je beter voorkomen dan genezen.

Contrast

Om in tegenlicht situaties goede resultaten te behalen is het zaak om het contrast te leren beheersen. Dit vergt enige oefening maar levert uiteindelijk de beste resultaten. Zorg dat er meer licht van voren op het onderwerp valt. Het verschil in de lichthoeveelheid op de achtergrond en het onderwerp neemt dan af. Hiermee verlaag je het contrast. Daardoor heeft de ingebouwde lichtmeter geen probleem om een goede belichtingstijd te kiezen.

Inflitsen

Door een flitser op je camera te plaatsen kun je zorgen voor meer licht van voren. Plaats wel een diffusor op de flitser zodat je difuus invul-licht krijgt. Daarnaast kunnen ook daglicht-lampen gebruikt worden. Professionele fotografen hebben soms complete licht installaties bij waarmee ze het contrast nog beter kunnen beheersen.

Reflectiescherm

Reflectie schermen hebben hetzelfde doel: contrastbeheersing. Binnen kun je prima een plaat tempex van de lokale bouwmarkt als reflectie scherm gebruiken. Voor buiten zijn ze minder handig omdat ze door hun vast formaat lastig te vervoeren zijn. Ze vangen veel wind en kunnen daardoor op locatie wegwaaien en breken. Vanuit milieu aspect niet wenselijk. Dan ben je beter af met een licht opvouwbaar reflectie scherm die in allerlei soorten en maten te verkrijgen zijn.

Het voordeel van het gebruik van een reflectiescherm is dat de hoeveelheid gereflecteerd licht altijd recht evenredig blijft met de hoeveelheid tegenlicht. Er treed wel wat verlies op in de hoeveelheid gereflecteerd licht. Maar het contrasverschil is vrijwel geheel opgeheven en de camera is in staat een goed belichte foto vast te leggen.

Doorzichtig

Bloemblaadjes, doorschijnende stof, glas, plastic, etc. zijn doorzichtig. Tegenlicht benadrukt dit.

Diepte

Tegenlicht veroorzaakt een lichtrand op haar en schouders. Deze lichtrand helpt om het onderwerp los te maken van de achtergrond en hiermee het gevoel van diepte te versterken.

Vogelperspectief

Een hoger standpunt waarbij de camera neerkijkt op het onderwerp wordt meestal aangeduidt als vogelperspectief.

Een hoog uitkijkpunt is meestal genoeg om een vogelperspectief te creëren.

Door de opkomst van drones is het mogelijk om camera's tot grote hoogtes te brengen.

Een drone op 40 meter of hoger maakt een ultiem vogelperspectief mogelijk.

Ook vanuit een vliegtuig maak je foto's met een vogelperspectief.

Licht - Kleurtemperatuur

Kleurtemperatuur

De kleurtemperatuur kun je zien als de kleurtint van het licht dat door een lichtbron wordt gegenereerd. De kleurtemperatuur wordt aangegeven in Kelvin (K).

Verloop

De afbeelding toont het verloop van de kleurtinten en de bijbehorende waarden van de kleurtemperatuur.

Zo heeft de opkomende en ondergaande zon een rode tint. Standaard daglicht is wit. Sterke ledlampen, zoals b.v. de koplampen van een auto, hebben een blauwe tint.

Een overzicht van de waarde van kleurtemperaturen in verschillende licht situaties.

Zons-opkomst en -ondergang

Zonsondergang met een kleurtemperatuur van 2000 K.

Schaduw

Foto's in de volle schaduw hebben een kleurtemperatuur van 7000 - 10000 K en hebben een blauwe tint.

Zon

Foto in de volle ochtend zon hebben een kleurtemperatuur van rond de 4000 K met een gele tint.

Gloeilampen

Bij gebruik van gloeilampen (ongeveer 3000 K) krijg je een oranje tint.

Meerdere kleurtemperaturen

Hier een situatie met een combinatie van kleurtemperaturen door de schaduw op de voorgrond en zonlicht op de achtergrond.

Een combinatie van verschillende lichtbronnen met afwijkende kleurtemperaturen kan erg mooie effecten opleveren. Denk hierbij aan een combinatie van daglicht en kunstlicht, b.v. een verlicht historish gebouw bij zonsondergang. M.b.v. de automatische witbalans probeert de camera deze kleurtint(en) te corrigeren. Bij een combinatie van b.v. dag- en kunstlicht zal de camera een gemiddelde bepalen om tot een compromis te komen.

Licht - Contrast

Contrast definitie

• Een contrast is het verschil tussen tegenstellingen.

Licht en schaduw

Contrast in fotografie is de mate van verschil tussen licht en donker.

Een goede contrast-beheersing staat aan de basis van een goede foto. De linkse foto heeft een hoog contrast door het directe zonlicht. Hierdoor is het verschil tussen de lichte kant van het gezicht en de schaduw erg groot. Doordat de oogkassen iets dieper liggen treed daar snel schaduwvorming op. Met als resultaat dat de ogen nauwelijks zichtbaar meer zijn, terwijl dit bij portretten juist een belangrijk onderdeel van de foto is.

De rechter foto is genomen in een schaduwrijke omgeving. Door het gebruik van een reflectiescherm wordt de schaduw lichter en is het contrast beheerst. De ogen zijn nu goed zichtbaar.

Hoog contrast voorkomen

Er zijn verschillende situaties en technieken die helpen om contrast te beheersen.

• locatie in de schaduw
• bewolkte dag
  
• reflectie scherm
• difussie scherm
  
• inflisten
• studio fotografie

Direct en indirect licht

Direct licht ontspringt uit een puntlicht en veroorzaakt felle lichten en donkere schaduwen. Door het hoge contrast spreekt men hierbij ook wel van "hard licht". Onder puntlichten worden onder andere flitsers en gloeilampen gerekend. Zelfs de zon wordt gezien als een puntlicht.

Indirect licht wordt gereflecteerd en/of verstrooid. Denk hierbij aan licht via een reflectie scherm, een locatie in de schaduw of daglicht op een bewolkte dag. Zelfs een lichtgrijs grindpad kan licht reflecteren. Doordat in deze situaties het licht uit alle richtingen komt is het contrast laag en wordt dit aangeduidt als "zacht licht" of "difuus licht".

Doortekening in lichte en donkere partijen

Probeer in een foto zowel de lichte als de donkere partijen goed doortekend te krijgen.

Het wit in het band-patroon en het sieraad vertonen nog detail. Ook in het zwart zijn nog diverse schakeringen te ontdekken.

Andere vormen van contrast

Verschil tussen licht en schaduw is niet de enige vorm van contrast in een foto. Denk ook aan kleurcontrast, b.v. rood haar tegen een groene achtergrond. Of contrast tussen scherp en onscherp. Hier is op de ogen scherp gesteld en wordt de mate van onscherpte steeds groter wanneer de afstand tot het scherpstellpunt toeneemt.

Op deze foto staan de personen op de voorgrond in de schaduw en ligt de achtergrond in de volle zon, wat een contrast in kleurtemperatuur oplevert.

Objectief beeldhoeken

Beeldhoeken

Waneer de brandpuntsafstand toeneemt, neemt de beeldhoek af.

In deze 4 foto's is steeds verder ingezoomd van 70 tot 200 mm. In elke stap neemt de brandpuntsafstand toe en neemt de beeldhoek af.

Beeldhoek berekening

De diagonale beeldhoek ${\alpha }^{\mathrm{}}={\mathrm{2\; arctan}}^{\mathrm{}}\left(\frac{d\mathrm{}}{\mathrm{2f}\mathrm{}}\right)$ wordt berekend aan de hand van de brandpuntsafstand ($f\mathrm{}$) en de diagonaal ($d\mathrm{}$) van het lichtgevoelig oppervlak.

Afmetingen

De diagonaal ($d\mathrm{}$) kan worden bepaald aan de hand van de afmetingen van het lichtgevoelig oppervlak met de stelling van Pythagoras $a^2+b^2=c^2$ . Of hier toegepast als $d=\sqrt{b^2+h^2}$ met de breedte ($b\mathrm{}$) en hoogte ($h\mathrm{}$) van het lichtgevoelig oppervlak.

Verhoudingen lichtgevoelig oppervlak

Deze afbeelding toont de verhoudingen tussen veelgebruikte film en sensor afmetingen.

Smartphones en compact camera's bereiken een steeds beter resolutie met kleinere sensoren. In het midden van het onderdeel zit een beeldsensor van ~ 6.16 x 4.62 mm (1/2.3'').

Beeldhoek tabel

De onderstaande tabel toont de veschillende beeldhoeken voor veelgebruikte brandpuntsafstanden bij een full-frame (24x36 mm) formaat van het lichtgevoelig oppervlak.

Objectief eigenschappen

Groothoek

Een groothoek objectief heeft een grote beeldhoek, een groot scherptediepte bereik en overdrijft het perspectief.

Grote beeldhoek

Door de grote beeldhoek zie je, bij gebruik van een groothoekobjectief, veel van de omgeving. Hierdoor wordt het onderwerp in context geplaatst en geeft de foto een gevoel van ruimte.

Groot scherptediepte bereik.

Het scherptediepte bereik van groothoekobjectieven loopt vanaf vlak bij de lens tot ∞ (oneindig). Hierdoor worden alle beeldelementen in de foto scherp afgebeeld (tenzij ze zich heel dicht bij de lens bevinden). Daarom vindt je in kleine compact camera's en mobiele telefoons vaak vaste groothoek lenzen.

Het scherptediepte bereik is zowel afhankelijk van het gekozen type lens, als van het gekozen diafragma . Bij gelijke instelafstand en diafragma heeft een groothoekobjectief een veel grotere scherptediepte dan een tele-objectief.

Groothoekobjectief overdrijft het perspectief

Objecten lijken verder van elkaar dan ze in werkelijkheid zijn. Dit geeft een gevoel van ruimte. Beeld-elementen dicht bij het objectief worden extra groot en elementen ver van de lens worden extra klein. Let op de grote koplamp en het verschil in grootte van het voor- en achterwiel. Zie ook Tips - Perspectief.

Normaal

Een normaal objectief heeft een beeldhoek vergelijkbaar met het menselijk oog, gemiddeld scherptediepte bereik en een perspectief vergelijkbaar met het menselijk oog. Probeer ook eens de interactieve Nikkor objectieven simulator om een beter idee van het verloop van beeldhoeken te krijgen.

Normale beeldhoek

De beeldhoek van normale objectieven is vergelijkbaar met de beeldhoek van het menselijk oog. Voor normale objectieven geldt dat de brandpuntsafstand ($f\mathrm{}$) ongeveer gelijk is aan de diagonaal ($d\mathrm{}$) van het lichtgevoelig oppervlak, dus $f\mathrm{}\approx d\mathrm{}$. Meer over beeldhoeken in Tips - Objectief beeldhoeken.

Normaal scherptediepte bereik.

Het scherptediepte bereik van normale objectieven is gemiddeld te noemen. Het scherptediepte bereik is zowel afhankelijk van het gekozen type objectief, als van het gekozen diafragma.

Normaal perspectief

Normaal objectieven hebben een normaal perspectief, vergelijkbaar met het menselijk oog. Zie ook Tips - Perspectief.

Tele

Een telobjectief heeft een kleine beeldhoek, een klein scherptediepte bereik en beperkt het perspectief.

Deze 4 foto's zijn gemaakt met een teleobjectief, variërend van 70 mm tot 200 mm. Naarmate de brandspuntsafstand toeneemt, wordt de beeldhoek kleiner en neemt de scherptediepte af. Dit laatste is goed te zien in de toenemende mate van onscherpte in de achtergrond.

Kleine beeldhoek

De beeldhoek van tele-objectieven is beperkt, waardoor je onderwerpen op grote afstand beeldvullend kunt fotograferen.

Klein scherptediepte bereik.

Het scherptediepte bereik van tele-objectieven is gering. Voor deze foto werd scherpgesteld op de bassist. De zangeres en violiste op de voorgrond liggen buiten het scherptediepte bereik. Het scherptediepte bereik is zowel afhankelijk van het gekozen type objectief, als van het gekozen diafragma .

Tele-objectief beperkt het perspectief

In deze menigte lijken mensen veel dichter bij elkaar te lopen, dan in werkelijkheid het geval was. Een teleobjectief veroorzaakt een "plat perspectief". Zie ook Tips - Perspectief.

Objectief categoriën

Enkelvoudige lens

Een eenvoudig voorbeeld van een lens is een vergrootglas .

Objectief

Een objectief is een samenstelling van lenzen met vaste en beweegbare onderdelen. De beweegbare delen maken het mogelijk om scherp te stellen en te zoomen. In deze fototips gebruiken we daarom de term "objectief" voor een samenstelling van lenzen en de term "lens" voor een enkele lens. Dit is een dwarsdoorsnede van een Nikkor objectief waarin de verschillende onderdelen duidelijk zichtbaar zijn.

Bekijk ook een dwarsdoorsnede van een Leica objectief .

Categoriën

Om de eigenschappen van objectieven beter uit te kunnen leggen gaan we even terug in de tijd toen er alleen objectieven met een vast brandspuntafstand bestonden en het zoomobjectief nog niet was uitgevonden. Misschien heb je wel eens een TV camera uit de jaren 50 gezien in een museum. Deze hadden een roterende plaat met objectieven uit de onderstaande categoriën, waarvan er één tegelijk gebruikt kon worden. De drie meest voorkomende objectief-categoriën zijn:

• groothoek
• normaal
• tele

Voor meer informatie over professionele TV camera's uit het heden en verleden, bezoek www.tvcameramuseum.org.

Brandpunt

Gebruik de zon en een vergrootglas om de zonnestralen in één punt op een stuk papier te concentreren. Dit punt noemen we het brandpunt (F). De afstand van de lens tot het brandpunt heet de brandpuntsafstand (f).

Beeldhoek

Het menselijk oog heeft een beeldhoek van ongeveer 45°. Groothoek objectieven hebben een beeldhoek van ruwweg 114° tot 63°. Een normaal objectief heeft een vergelijkbare beeldhoek met het menselijk oog van 45°. Tele objectieven hebben een beeldhoek vanaf 35° totaan enkele graden. De beeldhoek is niet alleen afhankelijk van de brandspuntsafstand, maar ook van de diagonaal van het lichtgevoelige oppervlak (b.v. film , CCD of CMOS censor ). Bovenstaande waarden zijn gebaseerd op een oppervlak van 24x36 mm van het kleinbeeldformaat (= full-frame).

Zoomobjectieven

Zoomobjectieven hebben een variabele brandspuntafstand binnen een bepaald bereik. Zo loopt het bereik van een 24-70 mm objectief van groothoek tot licht tele en kan je elke willekeurige brandpuntsafstand tussen 24 en 70 mm instellen. Hier is een 35-105 mm objectief afgebeeld op een Nikon F-801s.

Vaste objectieven

Vaste objectieven hebben een vaste brandpuntafstand. Bij een vaste diagonaal van het lichtgevoelig oppervlak in de camera is de beeldhoek altijd gelijk. Dit zie je tegenwoordig vooral terug in camera's in telefoons. Ook voor spiegel-reflex camera's zijn nog steeds objectieven met vaste brandpuntsafstand verkrijgbaar. Deze hebben minder bewegende delen en minder lens componenten en zijn daarom vaak sneller, lichtgevoeliger, scherper en voordeliger.

Eigenschappen

Het is belangrijk om te weten wat voor type objectief je gebruikt (of hebt ingesteld met je zoomobjectief). Elk type objectief heeft namelijk andere eigenschappen die van grote invloed zijn op je foto. Meer hierover in Tips - Objectief eigenschappen.

Perspectief

Verhoudingen

Het woord perspectief heeft verschillende betekenissen. In het kader van deze fototips bedoelen we hiermee:

• de onderlinge verhoudingen tussen beeldelementen.

Deze verhoudingen geven een gevoel van diepte in een afbeelding op een plat vlak.

Iedereen kent het effect dat bomen van dezelfde lengte langs een weg kleiner lijken, naarmate ze verder weg staan. De weg lijkt steeds smaller te worden, totdat de zijden samenkomen in het verdwijnpunt aan de horizon.

Verplaatsing verandert perspectief

Zodra je de afstand tot het onderwerp verandert, wijzigt het perspectief. Dit zie je iedere dag gebeuren, zodra je loopt, fietst of auto rijdt.

Een paar stappen dichterbij

Ten opzichte van de vorige foto is de plant een stuk groter, terwijl de rotsformatie en de kamelen op de achtergrond even groot zijn gebleven.

Gelijk perspectief bij zoomen

Door te zoomen kun je een onderwerp dichterbij halen. De onderlinge verhoudingen van de beeldelementen blijven echter ongewijzigd.

Verschil zoomen - verplaatsen

Het perspectief wijzigt, als de afstand tot het onderwerp verandert. Bij zoomen blijft het perspectief gelijk.

Groothoeklens overdrijft het perspectief

Objecten lijken verder van elkaar dan ze in werkelijkheid zijn. Dit geeft een gevoel van ruimte. Let op de grote koplamp en het verschil in grootte van het voor- en achterwiel.

Telelens drukt het perspectief samen

In deze menigte lijken mensen dichter bij elkaar te lopen, dan in werkelijkheid het geval was.

Groothoek

Nog een voorbeeld, nu van hetzelfde onderwerp. Eerst met een groothoek.

Tele

En dan met tele.

Compositie

Vlakverdeling

Bij deze foto is meteen na het scherpstellen afgedrukt. Het onderwerp en de horizon staan in het midden van de foto. Door een andere vlakverdeling of compositie te gebruiken, zou de foto beter tot z'n recht komen.

Uit het midden

Door het onderwerp en de horizon uit het midden te plaatsen, krijg je meer natuurlijke verhoudingen.

Gulden Snede

De Gulden Snede is een verhouding die veelvuldig in de natuur voorkomt. Dit wordt in de fotografie vaak simpel maar doeltreffend via de Regel van Derden als volgt toegepast. Verdeel het beeldvlak zowel horizontaal als verticaal in 3 gelijke stukken.

Regel van Derden

Plaats bij landschappen de horizon op een van de horizontale lijnen. Probeer om belangrijke beeld-elementen, zoals hier de zon, in de buurt van een kruispunt van een horizontale en verticale lijn te plaatsen.

Personen

Zorg dat de ogen ongeveer op 1/3 van de bovenkant liggen.

Dit geldt nog steeds als je verder van de personen vandaan staat.

Of een groep fotografeert.

Diagonaal methode

Een recent onderzoek naar de onnauwkeurigheid van de Regel van Derden bracht de ontdekking van de Diagonaal methode.